Najważniejsze wojny i ich bitwy
1. Wojny Punickie
Przyczyny
Przyczyny wojen punickich skupiały się wokół sporów o wpływy polityczne i gospodarcze w zachodniej części basenu Morza Śródziemnego.
Zarys przebiegu
Pierwsza wojna punicka w latach 264-241 p.n.e. toczyła się głównie na Sycylii i oblewających ją morzach.
Teatrem drugiej wojny punickiej w latach 218-201 p.n.e. był obszar niemal całego wybrzeża zachodniej części Morza Śródziemnego, w szczególności Italia, południowa Hiszpania i Afryka północna.
Ostatnia, trzecia wojna punicka w latach 149-146 p.n.e. miała miejsce w afrykańskich terytoriach Kartaginy i zakończyła się jej zdobyciem oraz zburzeniem.
Wynik i skutki
Każda z wojen, pomimo zmiennego przebiegu i okresów przewag kartagińskich (szczególnie pod wodzą Hannibala w czasie drugiej wojny punickiej), przyniosła wygraną Rzymianom, którzy stopniowo przejmowali posiadłości i wpływy Kartaginy, by w końcu zniszczyć ją zupełnie, a jej ludność zgładzić lub wziąć w niewolę.
Zwycięstwa w wojnach punickich pozwoliły Rzymowi na stworzenie imperium rzymskiego w zachodniej części Morza Śródziemnego, jak też militarnych i gospodarczych podstaw do późniejszej ekspansji w kierunku wschodnim.
Najważniejsze bitwy:
260 p.n.e. – Bitwa morska pod Mylae – 1 wojna punicka
216 p.n.e. – Bitwa pod Kannami – 2 wojna punicka
202 p.n.e. – Bitwa pod Zamą – 2 wojna punicka
149 p.n.e. – Bitwa pod Nephersis – 3 wojna punicka
147 p.n.e. – II Bitwa pod Nephersis – 3 wojna punicka
146 p.n.e. – Zdobycie Kartaginy – 3 wojna punicka
2. II wojna domowa w Rzymie
Zwycięstwa Juliusza Cezara, a zwłaszcza podbój Galii sprawiły, że stał się on najpopularniejszym obywatelem Rzymu. Jednak ta sława przysporzyła mu wielu wrogów, w tym dawnego sprzymierzeńca Pompejusza Wielkiego. Doprowadziło to, w latach 49 – 45 p.n.e., do wybuchu drugiej wojny domowej w Rzymie.
W styczniu 49 r. p.n.e. Cezar przekroczył rzekę Rubikon – stanowiącą granicę między Galią Przedalpejską i Italią, wypowiadając słynne słowa „Kości zostały rzucone" (Alea iacta est). Rozpoczął wojnę domową z Pompejuszem oraz częścią Senatu.
Pompejusz dysponował znaczną armią, lecz stacjonowała ona w Hiszpanii. Większość senatorów w panice opuściła Rzym, po stronie senatu i Pompejusza stanęli również inni namiestnicy prowincji. Ich ucieczka pozostawiła Italię praktycznie bezbronną. Pompejusz udał się do Brundizjum i stamtąd do Grecji. Juliusz Cezar mający poparcie ludu oraz arystokracji municypalnej opanował Italię i wkroczył do Rzymu.
W Rzymie tylko połowicznie uregulował stosunki i wyruszył do Hiszpanii, gdzie stacjonowała znaczna armia kierowana przez legatów Pompejusza. Przeszkodą dla Cezara był opór Massalii. W Hiszpanii napotykał na niepowodzenia, ale ostatecznie zwyciężył pod Ilerdą i zmusił wojska przeciwnika do kapitulacji w roku 49 p.n.e..
Następnie pod koniec roku, Cezar wylądował w Epirze z częścią wojsk. Całej armii nie udało mu się przeprawić, ponieważ flota Pompejusza opanowała strategiczne punkty na morzu. Sytuacja Cezara w Epfrze była trudna, gdyż przeciwnik miał liczebną przewagę wojsk. Znaczne straty poniósł w walce pod Dyrrachium, ale mimo wszystko zdecydował się na ryzykowny marsz do Tessalii. Za nim podążył Pompejusz ze swoją armią. A do decydującego starcia między dwoma byłymi triumwirami, doszło w czerwcu 48 r. p.n.e. pod Farsalos.
W obozie Pompejusza pod Farsalos przebywali wszyscy najpotężniejsi senatorowie, którzy rządzili dotąd republiką. Ich obecność nie była mile widziana przez Pompejusza, ponieważ każdy z konsularów chciał narzucić mu swoją wolę i koncepcje walki. Byli bardzo pewni siebie uważając los Cezara za przesądzony, kłócili się przy tym o przyszłe godności.
Armia Cezara liczyła 22 tysiące żołnierzy (w tym 1000 jazdy), podczas gdy Pompejusza 45 tys. piechoty i 7 tysięcy jazdy. Ponadto armia Cezara od dłuższego czasu cierpiała głód. Ale była to armia przez dziesięć lat walcząca pod kierownictwem swego umiłowanego wodza, znakomicie wyćwiczona w bojach, zahartowana i oddana bez reszty Cezarowi. Pompejusz nie chciał wydawać otwartej bitwy, wolał stopniowo niszczyć przeciwnika pozbawionego żywności i posiłków. Ostatecznie jednak, pod naciskiem senatorów, zdecydował się uderzyć na siły Cezara.
Cezar zdawał sobie sprawę z przewagi liczebnej przeciwnika, a przede wszystkim z siły jego jazdy. Ustawił poza swym prawym skrzydłem 6 kohort wybranych pośród najbardziej wypróbowanych legionistów, razem 2000 żołnierzy. Pompejusz rzucił do ataku całą jazdę. Gdy ta pokonała konnicę Cezara osłaniającą jego prawe skrzydło, natknęła się na doborowe kohorty piechoty i w walce z nimi została rozbita. Wówczas armia Cezara wycięła łuczników Pompejusza, a następnie zaatakowała odsłonięte lewe skrzydło. Bitwa zakończyła się całkowitą klęską pompejńczyków, a wódz z garstką ludzi uszedł do Laryssy.
Bitwa pod Farsalos była punktem zwrotnym w losach całej wojny. Główny rywal Cezara w walce o stanowisko władcy państwa rzymskiego, udał się z Laryssy do Egiptu. W drodze jednak został zamordowany z polecenia ministrów egipskich.
Jednak pomimo śmierci Pompejusza, wojna domowa trwała aż do 45 r. p.n.e.. W trzy dni po śmierci rywala Cezar wkroczył do Aleksandrii, aby rozstrzygnąć spór dynastyczny pomiędzy Ptolemeuszem i jego siostrą Kleopatrą, na korzyść tej ostatniej. Ponieważ walki w Egipcie trwały kilka miesięcy, nieobecność Cezara chcieli wykorzystać jego przeciwnicy. Farnaces – syn Mitrydatesa VI Eupatora, zajął Bitynię, która była prowincją rzymską. Cezar jednak szybko przybył do Azji gdzie pokonał Farnacesa, a senat rzymski powiadomił o tym zwycięstwie słynnymi słowami – „Veni, vidi, vici” (Przybyłem, zobaczyłem, zwyciężyłem).
W okresie kiedy Cezar był zajęty sprawami na Wschodzie, a następnie istotnymi kwestami w Rzymie, jego przeciwnicy zgromadzili w Afryce silną armię, którą wspierał król numidyjski Juba. Wojskami tymi dowodził teść Pompejusza – Metellus Scipio, ale przywódcą ideologicznym był Kato Młodszy. Po zwycięstwie Cezara w roku 46 p.n.e. pod Thapsus, Kato popełnił w Utyce samobójstwo.
Zawiązany w roku 43 p.n.e. drugi triumwirat pomiędzy Oktawianem Augustem, Markiem Antoniuszem oraz Markiem Lepidusem osiągnął wszystkie pierwotne założenia. Ostatecznie rozprawiono się z zabójcami Juliusza Cezara, w bitwie pod Filippi w roku 42 p.n.e., a następnie podzielono imperium rzymskie pomiędzy triumwirów.
Ostatnim wspólnym celem triumwirów była wojna z Sextusem – synem Pompejusza, którego flota blokowała Italię, utrudniając transport zboża. Po zwycięstwie w roku 36 p.n.e. młody Cezar przeciągnął na swoją stronę wojska należące do Lepidusa, który od tej pory nie liczy się już w rozgrywkach wewnętrznych. Zaraz potem zaczął przygotowania do rozprawy z Antoniuszem, mistrzowsko kreując swój nowy portret obrońcy porządku, legalności i tradycji rzymskich, zrzucając na rywala odpowiedzialność za okropieństwa triumwiratu.
W wojnie propagandowej walnie pomógł mu związek Antoniusza z Kleopatrą VII, powszechnie odczuwany jako zdrada Rzymu. Według niektórych podań – Oktawian był w posiadaniu testamentu Antoniusza, który swoją cześć imperium zapisał w spadku swoim potomkom z Kleopatry.
W roku 32 p.n.e. młody Cezar formalnie wypowiedział wojnę Kleopatrze, a pośrednio Antoniuszowi. W roku 31 p.n.e. po nierozstrzygniętej bitwie morskiej pod Akcjum u wejścia do Zatoki Ambrakijskiej, Antoniusz wycofał się z powrotem do Aleksandrii, w której podczas oblężenia przez siły Oktawiana, popełnił samobójstwo.
Bitwa pod Akcjum – Przebieg
Flota Antoniusza wypłynęła z zatoki i ustawiła się na wprost sił dowodzonych przez generała Oktawiana – Agryppy. Z drugiej strony jego wojska wysunęły do przodu skrzydła floty tworząc tym samym półksiężyc. Pierwsze uderzenie zadał Antoniusz eskadrą z lewego skrzydła. Jednak w tym momencie okręty Agrypy zaczęły się wycofywać. Antoniusz uważając to za słabość przeciwnika, ruszył dwoma skrzydłami eskadry za nimi w pościg. Antoniusz nie przewidział fortelu Agrypy, który liczył na rozdzielenie jego szyków. Jego siły z impetem uderzyły na środkową cześć floty Antoniusza. W takiej sytuacji każdy z jego potężnych okrętów bojowych musiał walczyć z trzema mniejszymi, za to bardziej zwrotnymi liburnami Agrypy. W tym krytycznym momencie – kiedy szala zwycięstwa przeważała się na korzyść Agrypy, okręty znajdujące się w drugiej linii wraz z Kleopatrą na jednym z nich, opuściły plac boju. Antoniusz widząc całe zajście przeniósł się na mniejszy statek, podążając za królową Egiptu z powrotem do Aleksandrii. Bez głównodowodzącego losy bitwy morskiej były przesądzone. Oddziały Antoniusza podjęły jeszcze próby walki, lecz bez odpowiedniej koordynacji były one w większym stopniu bezskuteczne. Bitwa pod Akcjum przeważyła losy wojny na korzyść Oktawiana. Flota Antoniusza została rozgromiona, a jego siły lądowe – po 7 dniach braku łączności ze swym dowódcą, poddały się Oktawianowi.
Bitwa pod Akcjum – Skutki
Na wieść o klęsce pod Akcjum, a w szczególności o porzuceniu przez Antoniusza walczących wciąż oddziałów, legiony syryjskie – podobnie z resztą jak te stacjonujące w Cyrenie, odmówiły mu posłuszeństwa. Żaden z żołnierzy nie zamierzał już walczyć za Kleopatrę ani też jej kraj. W rezultacie Oktawian bez większych problemów dokonał inwazji na Egipt, a Antoniusz i Kleopatra popełnili samobójstwo. Ostatecznie Oktawiusz zdobył Aleksandrię i podporządkował sobie kraj nad Nilem, który w roku 30 p.n.e. stał się prowincją rzymską, a on sam od tej pory miał być jedynym panem imperium rzymskiego.
Najważniejsze bitwy:
1. 48 p.n.e. – Bitwa pod Farsalos
2. 42 p.n.e. – Bitwa pod Filippi
3. 31 p.n.e. – Bitwa pod Akcjum
